Narodnooslobodilački rat

Na području koje je godine 1941. pripadalo Kraljevini Jugoslaviji, kao i na područjima sa južnoslavenskim stanovništvom koja su bila u sastavu Italije (Istra, Rijeka, Kvarner i grad Zadar) te nakon rata pripojena Drugoj Jugoslaviji, razvio se 1941.-1945. godine Narodnooslobodilački rat uz sudjelovanje širih slojeva stanovništva, a na poticaj i pod kontrolom Komunističke partije Jugoslavije. Rat je odnio brojne žrtve, ali je donio pobjedu antifašističkim snagama
Narodnooslobodilački rat je borba protiv stranih zavojevača i za društvenu preobrazbu u nekim zemljama Evrope i Azije tokom Drugog svjetskog rata (uključujući i Jugoslaviju), te na antikolonijalnu borbu naroda Azije i Afrike nakon toga. Odnosi se na borbu koja nije uperena samo protiv stranih zavojevača, nego istovremeno stremi bitnom društvenom i političkom preobražaju (revoluciji), te tokom borbe gradi svoje paralelne organe vlasti.
U slučaju Jugoslavije, KPJ, iako je svoje namjere iz taktičkih razloga često prikrivala, od početka ustanka imala je za cilj ne samo borbu protiv okupatora i njegovih domaćih pomagaća (tzv. kvislinzi i kolaboracionisti), nego i osvajanje političke vlasti i socijalističku revoluciju u skladu sa komunističkom ideologijom, koju su prihvatale stranke članice Komunističke internacionale.
U doba komunističke vlasti Socijalističke Jugoslavije, termin "narodnooslobodilački rat" imao je naravno apriorno pozitivno značenje, a socijalistička revolucija smatrala se epohalnim historijskim progresom koji se ne može dovesti u sumnju. Danas, iste termine možemo koristiti bez ocjenjivanja, pozitivnog ili negativnog, imajući u vidu ono što se zaista događalo i namjere ključnih sudionika. Objektivno, možemo govoriti o istorijskim dešavanjima koja nazivamo "Narodnooslobodilački rat" (NOR) za vrijeme Drugog svjetskog rata, te socijalistička revolucija za vrijeme rata i poslije njega, a da su pri tome mogući različiti stavovi o tome da li je to bilo dobro ili loše (ili djelomično dobro, a djelomično loše).

Aprilski rat je ime za njemačku invaziju (kodnog naziva Direktiva 25) na Kraljevinu Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine. Ova operacija označava početak Drugog svetskog rata na teritoriji Jugoslavije.
Napad je izvršen kopnenim putem, iz više pravaca. Nemačke, Italijanske i Mađarske trupe prodrle su na teritoriju Jugoslavije iz pravca Italije, Austrije (tada već u sastavu Trećeg Rajha), Mađarske, Rumunije i Bugarske. Teško je bombardovan Beograd. U isto vrijeme otpočeo je i njemački napad na Grčku pod kodnim nazivom Operacija Marita.
Rat je završen 17. aprila 1941. kapitulacijom, okupacijom i podjelom Jugoslavije. Kraljevska porodica i pojedini predstavnici vlade otišli su u egzil u Veliku Britaniju.
Početkom 1941. godine položaj neutralne Jugoslavije u zaraćenoj Evropi je postao kritičan. Njemačke trupe su se, nakon brze okupacije zapadne i srednje Evrope, spremala da iz Rumunije pređu u Bugarsku i napadnu Grčku. Kada je početkom marta Bugarska pristupila Silama Osovine, Jugoslavija se našla u potpunom okruženju.
U takvoj situaciji, Vlada Jugoslavije je poslije višemjesečnih pregovora i kolebanja 25. marta potpisala u Beču protokol o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu. Taj protokol je podrazumevao da Jugoslavije bude pošteđena učešća u ratu, ali bi njemačke trupe imale pravo da preko njene teritorije prelaze u Grčku. Dva dana kasnije, 27. marta, grupa oficira je izvela državni udar, zbacila Vladu i namjesništvo, uhapsila ministre, a kralja Petra II proglasila za punoljetnog i predala mu vlast. Postavljena je nova vlada na čelu sa generalom Dušanom Simovićem. Narod je demonstracijama pozdravio ovaj događaj. Podršku za ovakav rasplet događaja je pružila i vlada Velike Britanije, jedine zemlje koja se tada aktivno suprotstavljala nacističkoj Nemačkoj.
Adolf Hitler je u svojim planovima imao svakako način kako da napadne Jugoslaviju. Međutim, on nije želeo odmah da primjeni militarističke metode, smatrajući da će Jugosloveni biti po njegovoj volji. Međutim, to se nije dogodilo, zbog jakog britanskog uticaja, koji je želio da uvuče Jugoslovene u neprijateljstvo sa Hitlerom. Sa druge strane, obećanjem pomoći i vojnika u slučaju rata, Britanci su kupovali vreme, opterećujući Hitlera problemom Jugoslavije i odvraćajući ga od Velike Britanije.
Na vijest da je u Jugoslaviji izvršen državni udar, Hitler je naredio da se smjesta sazove ratni savjet na kojem je dogovoreno da se pored planiranog napada na Grčku simultano izvede i napad na Jugoslaviju. Na taj način sprečilo bi se eventualno povlačenje Jugoslovenske vojske prema Grčkoj i stvaranje drugog Solunskog fronta, kao što se dogodilo u Prvom svetskom ratu.
Hitlerov plan napada na Jugoslaviju imao je šifrovano ime „Operacija 25“, ili „Uputstvo broj 25“ ili jednostavno „Direktiva broj 25“. Ona je sačinjena zajedno sa planom Marita koji je predviđao nemačko-italijanske napade na Grčku.
Kraljevina Jugoslavija i Grčka su dočekale rat usamljene. Doduše, na sjeveru Grčke je postojao ekspedicioni korpus od oko 50.000 ljudi, mahom Britanaca. Komandant tog korpusa je bio general Henri Vilson. On je primjenjivao proste ratne varke, samo da bi narod stekao utisak kako se radi o iskustvu britanskih snaga.
Jugoslovenska ratna komanda izradila je plan odbrane od Nijemaca pod šifrovanim imenom „R-41“. Cjelokupna vojska bila je raspoređena duž granica prema Rumuniji, Bugarskoj, Albaniji, Austriji i Mađarskoj. Čitav jugoslovenski front je trebalo da brane 7 grupa armija i to: 1. Armija pod komandom generala Milorada Petrovića je trebala da brani Makedoniju i južnu Srbiju, njoj je u pomoć trebala da bude 3. armija generala Milana Nedića, zatvarajući pravce oko makedonske granice i onemogućavajući Nemce da prodru u Srbiju.
Na severu prema Mađarskoj stacionirana je 7. armija generala Dušana Trifunovića a prema Hrvatskoj i Sloveniji su bile raspoređene 6. Nezavisna armija generala Dimitrija Živkovića i 2. armija generala Milutina Nedića (brata Milana Nedića).
Prostor oko Kosova i Sandžaka je branila 4. armija generala Petra Nedeljkovića. Ona je takođe imala zadatak da u slučaju propasti armija, od svojih vojnika oformi četničku (gerilsku) grupu koja je trebalo da otpočne gerilski način ratovanja, sa zadatkom presjecanja neprijateljskih komunikacija i uništavanja strateški važnih objekata kao što su mostovi, hidrocentrale, elektrana, pošte i telegrafske linije i dr. Njoj je kao oslonac bila podređena i 5. Nezavisna armija Vladimira Čukavca. Za vrhovnog zapovjednika jugoslovenskih snaga određen je armijski general Dušan Simović (koji je vršio i ulogu predsjednika jugoslovenske vlade).
Novi predsjednik vlade Dušan Simović pokušao je hitnim diplomatskim putem da umiri razjarenog Hitlera, uvjeravajući ga da će Jugoslavija ostati neutralna. On je zapravo pokušao da dobije na vremenu ne bi li pripremio kakvu-takvu odbranu, ali za to malo vremena ništa se ozbiljnije nije moglo učiniti po pitanju vojne angažovanosti u odbrani zemlje. Berlin nije čekao i prvi je pokrenuo ratnu mašineriju. Baš na dan vjenčanja Simovićeve kćerke, Nijemci su bez objave rata napali Kraljevinu Jugoslaviju.
Nemački plan napada
Njemačka je pri napadu potpuno iznenadila jugoslovensku vojsku za kratko vijeme, tako da je ova mogla da mobiliše samo 2/3 svog borbenog kapaciteta, od toga 28 pešadijskih i 3 konjičke divizije. Ratno vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije je raspolagalo sa samo 300 aviona.
Njemački plan invazije je bio sljedeći: 2. armija je imala zadatak da nastupi prema Zagrebu, a odatle kroz bosanske planine prema Sarajevu. Istovremeno je imala jedna udarna oklopna grupa iz Mađarske da se probije ka Beogradu. Glavni udar je imao da se izvede iz Bugarske gde se nalazila 12. armija general-pukovnika Maksimilijana fon Vajksa i Klajstova 2. oklopna grupa. Klajst je imao zadatak da nakon probijanja Makedonskog fronta napreduje prema Nišu i napadne Beograd iz pravca juga, dok je 12. armija imala zadatak da istovremeno krene u severnu Grčku i u južnu Srbiju, raspoređena u dva krila lijevo i desno.
Pošto prebrojavanje 2. armije još nije bilo završeno, 12. armija je bez podrške 2. armije prva napala Jugoslaviju 6. aprila 1941. 2. armija je tek 8. aprila počela napredovanje.
U noći između 5. i 6. aprila, Nijemci se zauzeli Sip na Dunavu, a već u zoru 6. aprila njemačka avijacija je napala veće gradove poput Niša, Leskovca, Kragujevca, Beograda, Novog Sada, Sarajeva, Mostara, Banja Luke i tako u potpunosti iznenadila pospane građane koji su tražili skloništa po podrumima ili gdje god se moglo pobjeći od njemačkih bombi. Nijemci su naročito pricizno pogađali ciljeve jer su im to folksdojčeri omogućavali. Pre samog rata, iz jugoslovenskog vazduhoplovstva je pobjegao kapetan Vladimir Kren (koji će kasnije postati pripadnik ratnog vazduhoplovstva NDH) sa planovima rasporeda vojnog vazduhoplovstva u čitavoj zemlji. Doprinos odbrani Beograda dala je Prva vazduhoplovna lovačka brigada JKRV čiji su se pripadnici iznad Beograda sukobili sa njemačkim Štukama, koje su pratili Meseršmiti.
Beograd je bombardovan u ranu zoru 6. aprila 1941. Hitler je bacio na Beograd razarajuće bombe od 1.000 kg, a sama operacija bombardovanja Beograda imala je simboličan naziv Kaznena odmazda. Već u prvom naletu pogođen je prvi civilni objekat u gradu - hotel Avala gdje je poginuo i ministar jugoslovenske vlade Franjo Kulovec. U toku bombardovanja 6. i 7. aprila poginulo je 10.000 Beograđana. Bačene su velike količine bombi na stambene četvrti, a porušena je i Narodna biblioteka Srbije u kojoj je izgorilo najveći deo materijala od neprocenljive vrijednosti (kulturni genocid). Napadom na Beograd lično je zapovjedao njemački general-lajtnant Aleksandar fon Ler čija je 3. vazduhoplovna flota izvršila bombardovanje grada.
No, prvi ratni dan je bio zapamćen i po tome što je jugoslovenska protivvazdušna odbrana oborila njemački izviđački avion blizu sela Donjeg Dušnika u južnoj Srbiji, a pilote koji su se spasili iskakanjem, žandarmi se sproveli u Niš. Jugoslovenska vlada izdaje proklamaciju o početku rata sa Njemačkom i odluku o opštoj mobilizaciji, ali ona je stigla suviše kasno.
Glavni njemački udar sa sjeverozapada izvršen je iz dva pravca: iz reona Klagenfurta (Celovca), Graca i Nađ Kanjiže, gdje se još vršila koncentracije jedinica 2. armije zajedno sa 11. divizijom, pod komandom general-pukovnika Maksimilijana fon Vajksa. 46. oklopni korpus Druge armije sjurio se sa severozapada na Beograd nailazeći na slab otpor. Pred ovim korpusom su se uglavnom nalazili Hrvati koji ništa nisu činili da bi zaustavili njemačke vojnike, već su ih pozdravljali i time počinili izdaju. Jedna od ovakvih epizoda dogodila se u vojnom garnizonu u Sinju kada su hrvatski oficiri i vojnici podigli pobunu i pjevali pjesmu „Vila Velebita“.
Na frontu kod Sarajeva, načelnik 2. armije, general Bogdan Maglić, pod izgovorom da je bolestan i da odlazi na liječenje u Sarajevo, je napustio liniju odbrane, da bi se po ustoličenju ustaške države pojavio kao ustaški general. Sličan se desilo u Šibeniku kada je komandant Jadranske divizije Petar Kvaternik (rođeni brat Slavka Kvaternika) naredio da se preda oružje i pohapse svi srpski kadrovi.
Nemačke jedinice su ušle 10. aprila u Zagreb gdje je, u ime poglavnika Ante Pavelića, penzionisani pukovnik Slavko Kvaternik proglasio Nezavisnu Državu Hrvatsku (NDH). Vlatko Maček, koji je odmah po napadu Nijemaca napustio i okrivio već uzdrmanu jugoslovensku vladu, a preko radija je pozivao članstvo svoje Hrvatske Seljačke Stranke da bude lojalno Trećem Rajhu.
Ključni prodor izvršila je nemačka 12. armija iz Bugarske. Ona je već bila prethodno koncentrisana radi napada na Grčku. Napad na graničnom frontu kod Krive Palanke do planine Bjelasice, izvršen je na trupe Treće armijske oblasti (Moravska, Šumadijska i Bregalnička divizija i Strumički odred). U napadu nemačke 12. armije učestvovali su 40. motorizovani korpus, 9. oklopna i 73 pešadijska i motorizovana SS divizija Adolf Hitler i delovi 18. korpusa, 2. oklopna divizija, uz jaku podršku avijacije. Već u prva dva dana njemačke snage riješile su glavni zadatak: presjekle Moravsko-Vardarsku dolinu i time odsjekle Jugoslovensku vojsku od svakog eventualnog naslona na saveznike, a ujedno izbile na grčku granicu u pozadinu grčkog fronta u Trakija. Napad je organizovan iz tri pravca: Ćustendil-Kriva Palanka-Kumanovo. 12. armija se brzo probijala i već 7. aprila ušla u Skoplje. Jedna oklopna divizija sjurila se na zapad i uskoro stupila u kontakt sa Italijanima u Albaniji, dok je glavnina 12. armije nastavilo nastupanje u Grčku (operacija Marita) protiv grčke armije i britanskog ekspedicionog korpusa.
Napad je u koordinaciji sa Nijemcima vršila italijanska armija. Tako je 2. italijanska armija pod komandom generala Ambrozija, koja je bila koncentrisana duž kopnene granice, prodrla iz Istre i Slovenačkog primorja, a 9. armija pod komandom generala Kavalera, napala je iz Albanije, s leđa. Jugoistočni front kojim je komandovao Milan Nedić se raspao. Na nišavskom pravcu 11. oklopna divizija probila je slabu odbranu na Pločama i u 9 časova zauzela Niš, u podne Aleksinac koji je branio pešadijski bataljon iz rezerve i 1. artiljerijski divizion, a zatim je pao i Ražanj. Klajst je dakle ušao sa svojim snagama u Niš i tako se ispunilo Hitlerovo naređenje da se prjeseče put jugoslovenskoj vojsci ka Grčkoj i na taj način spreči formiranje novog Solunskog fronta.
9. aprila Nijemci gone jedinice 5. armije koje su bile na niškom sektoru. One su se u potpunom haosu povlačile dolinom Nišave i Kutinske rijeke. Drinska divizija povlačila se pod naletom njemačkih tenkovskih jedinica pravcem Babušnica-Svođe-Vlasotince. Njemačke motorizovane jedinice su joj presjekle odstupnicu kod sela Ljuberađa. Na tom terenu vođena je žestoka borba uz obostrane gubitke. Drinska divizija, pretrpjevši ogromne gubitke povlačila se u pravcu Leskovca. Kako su njemačke jedinice prodirale dolinom Kutinske rijeke, glavnom saobraćajnicom prema Nišu, to se razbijena jugoslovenska vojska kretala van glavnih pravaca, držeći se planina.
10. aprila kod jedinica na Kosovu pojavila se dezorganizacija, a komandant 3. armije naredio je da se uz pomoć improvizovanih odreda zatvore pravci ka Metohiji i Sandžaku. Nastavljajući i svoju operaciju u dolini Južne Morave, jedinice 11. oklopne divizije su zauzele Paraćin, Ćupriju i Jagodinu, produžavajući ka Kragujevcu. Vrhovna komanda je izdala direktivu broj 120 za povlačenje trupa na liniju Bojana-Metohija-Kosovo-Kopaonik-Kragujevac-Beograd-Sava-Una. Po toj naredbi 5. armija je trebala da se povlači i dalje, ali za realizaciju ove direktive nije bilo realne osnove. Realniji je bio poziv Vrhovne komande izdat iste večeri da se vojnici bore sa Nijemcima gdje god se nađu. Njemačka komanda je naredila da se 12. armija orijentiše ka Grčkoj, a 2. armija, ojačana 1. oklopnom grupom da zauzme Beograd i dovrši razbijanje jugoslovenske vojske

Kriza jugoslovenske vlade

Od prvog dana rata, Vrhovna komanda Jugoslovenske vojske nije kontrolisala situaciju. Na ministarskim sjednicama u Sevojnu, gdje se vlada nalazila, general Dusan Simovic se zalio na lose veze u komandovanju, a narocito je osporavao to sto on mora preko poste da izdaje naredjenja jedinicama. Ocjenio je situaciju kao tesku, ali ne i tragicnu i vjerovao je da se front moze stabilizovati.
Da bi sprijecio potpuno rasulo, ne samo vojsci, vec i u vladi, 12. aprila izjavljuje da ima puno povjerenja u moralnu snagu vojske i naroda i da vjeruje u prijateljstvo sa Sovjetskim Savezom. Sve je bilo izgubljeno i propast je sve brze i brze tekla.
Nijemci su 13. aprila probili posljednju liniju odbrane kod Konjarnika i umarsirali u Beograd gde su ispred Narodne Skupstine organizovali paradni defile. Ubrzo je stigao i feldmarsal Evald fon Klajst i Maksimilijan fon Vajks. Racunajuci ulazak Austro-Ugarskih trupa 1914. i njihov zajednicki ulazak sa Nemcima 1915, bio je to treci ulazak Nemaca u Beograd u 20. vijeku.
Ovu informaciju je Dusan Simovic dobio na Palama od svog adjutanta u osnovnoj skoli Kralj Petar gdje je Stab bio smesten. Trazio je hitnu vezu sa engleskim poslanikom, ali je umjesto veze dobio pismo generala Dila da Engleska nema mogucnosti da u datim okolnostima organizuje evakuaciju jugoslovenske vojske preko mornaricke baze u Boki. Simovic je zatim rekao da situacija nista ne valja i sazvao novo zasjedanje u ponoc 13. aprila. Pored vojnog sloma, pocela je i kriza vlade.
Na jugoslovenskoj strani pocela su medjusobna trvljenja i ispitivanja ko je kriv za tako munjeviti slom. Neki ministri, medju kojima i dr Slobodan Jovanovic, Bogoljub Ilic i Marko Dakovic optuzivali su Hrvate za izdaju. Poslednje savetovanje jugoslovenska vlada imala je na Palama. Sjednica vlade je odrzana na katolicki uskrs, 13. aprila 1941. Dusan Simovic je podnio izvjestaj o vojnoj situaciji koju je predstavljao kao veoma tesku, ali ne i bezizlaznu. Govorilo se o produzetku borbe na novom frontu Sava-Drina. Ipak, na kraju je odluceno da se vlada, radi vece sigurnosti, premjesti odmah u Niksic. Simovic je potom predlozio generala pozadine Danila Kalafatovica za nacelnika Vrhovne odbrane. O mogucnosti eventualne kapitulacije nije bilo ni pomena, iako su pojedini ministri zakljucili da je vojna situacija mnogo teza nego sto ju je predstavaljao Simovic.
Vlada je bez Simovica stigla u Niksic sutradan i prva stvar koja se cula bila je ta da je Kralj Petar vec odletio za Grcku. Prilikom utovara transportnih aviona zlatom ucestvovalo je i vise stotina vojnika na improvizovanom aerodromu na Niksickom polju. Medjutim, prilikom evakuacije poginula su dva vrlo poznata imena. Prilikom transporta zlata bojnim brodom u Egejskom moru, brod se prevrnuo i poginuli su ministar Simoviceve vlade Marko Dakovic i istoricar Vladimir Corovic.
Na poslednjoj sednici vlade u Niksicu 15. aprila, zakljuceno je da Jugoslavija nece kapitulirati kao drzava, vec da samo vojska kapitulira, dok vlada i kralj idu u inostranstvo da odatle nastave da se bore. Taj nacrt je sastavio dr Slobodan Jovanovic i predao ga Simovicu, a ovaj Kalafatovicu. Dusan Simovic je istog dana izdao naredjenje Danilu Kalafatovicu da zakljuci primirje sa Nijemcima iz dva razloga: prvi razlog je bio taj sto je bilo nemoguce dalje pruzanje otpora na izabranoj liniji Drina-Sava i zbog dogadjaja koji su se dogodili u Hrvatskoj. Na lijevom krilu vojska nije ni postojala, vec samo mali odredi koji su se u totalnom haosu predavali Nijemcima. Sam vojnicki poraz znacio je i rasulo same Simoviceve vlade. Tako je potpredsednik vlade dr Vlatko Macek napustio vladu 8. aprila, a drustvo su mu cinili i ostali hrvatski ministri: Josip Torbar, Barosa Smoljan, Dzafer Kulenovic i Ivan Andreas. Napustanje vlade, u stvari bjekstvo ministra, bio je poseban primjer Aprilskog rata. Pozivom svojim vojnim pristalicama da izraze lojalnost novoj vlasti (Ustaskoj) 10. aprila Macek je osigurao legitimnost prenosa vlasti, fakticki potvrdio separatizam i razbijanje Jugoslavije kao drzave.
Kralj Petar Karadjordjevic je sa vladom 14. i 15. aprila vec odleteo iz zemlje. Na aerodromu Agrenion u Atini docekao ga je general Dil i general Vilson, a zatim su se preko Jerusalima i kraceg zadrzavanja u Kairu obreli u Londonu.
Iako potpuno vojnicki slomljeni, pojedini vojnici i oficiri nisu pokazivali teznju za kapitulacijom i nastavili su da vode borbu. Na Rapaj Brdu su dvojica mladjih rezervnih staresina samoinicijativno organizovala otpor i vodili sa Nemcima 12 aprila citavog dana borbu. U oblasti Sapca do sukoba je doslo 12. aprila kada su nemacke motomehanizovane jedinice napali vojnici raznih jedinica Prve armije. Sve do nemackog ulaska u Sabac, vojnici su drzali Misarsko brdo i branili grad. 13. aprila 60. konjicki puk jugoslovenske vojske izvrsio je napad na Sabac, u nameri da ga preotme od Nemaca, ali je bio desetkovan i povukao se. Takodje su i delovi 2. armije pruzali zilav otpor prema Uzicu. Nemci su bombardovali grad 15. aprila, a zatim ga tukli teskom artiljerijom. Komandant vojnog garnizona nije zeleo da preda grad Nemcima u ruke i ubio se.
Nacelnik Operativnog odeljenja 2. armije, pukovnik Draza Mihailovic je izbegao zarobljavanje u Sarajevu i vodeci borbe sa Nemackom oklopnom grupom 13. aprila kod zeleznicke stanice Sevarlije i kod Petrovog Sela, probijao se prema Doboju. Narednik jugoslovenske vojske Boza Petrovic je u poslednji cas uspeo spasiti zastavu 41. pesadijskog puka u Osijeku i poneo je sa sobom, da bi kasnija ista zastava bila i zastava Jugoslovenske Vojske u Otadzbini.

Ima mnogo pitanja koja nikad nece dobiti odgovor, a prije svega sta je radila vlada od 27. marta do 6. aprila, a sta vojska i njeni komandanti. Ostaje kao cinjenica, da su oni, koji su organizovali puc, morali znati da ce Hrvati, cim pocne rat, izazvati rasulo u vojsci, pa su bar oni mogli i morali, u okviru svoje nadleznosti, da djeluju. Na zalost, i oni su omanuli, i to u casu, koji je bio sudbonosniji, mada i tezi, no puc koji su izvrsili. Uz to, na svim svojim komandnim mjestima zadrzani su hrvatski generali i ostali „casnici”, od kojih su se, ubrzo po osnivanju Paveliceve NDH, u njenoj vojsci nasli: 31 general, 228 pukovnika, 245 potpukovnika, 254 majora, 1.005 kapetana i 417 porucnika jugoslovenske kraljevske vojske.
Osteceni jugoslovenski tenk Reno NC27General Milan Nedic, kad je, pod Nijemcima, stupio na celo vlade „Narodnog spasa”, u svom prvom obracanju srpskom narodu, 1. septembra 1941., rekao je: „Sesti april nije srpska, vec jugoslovenska sramota”. Ipak, taj kratki rat bio je i ostao velika sramota za branioce (posebno Nediceva, kao komandanta Trece armije u Makedoniji, kroz koju su se Nijemci, iz Bugarske, prosto prosetali). Vecina jedinica nisu opalile ni jedan metak, a bilo je i takvih, u kojima je velika vecina vojnika bila srpska, i komandanti srpski, pa ista slika, isto kapitulantstvo. Ima svjedocanstava da su i sami Nemci bili iznenadjeni takvom odbranom. Rat sa Jugoslovenima pretvorio se u njihove manevre, sa zamisljenim neprijateljem.
Bas zato, ostace kao svijetli primer podvig pilota koji su se, uprkos zabrane hrvatskih komandanata, digli sa svojim avionima u nebo, i prkosili svojim herojstvom daleko nadmocnijem neprijatelju.
Bombardovanje Beograda, koji je u skladu sa odredbama medjunarodnog ratnog prava bio proglasen za "otvoreni grad", sto je znacilo da nece biti branjen, predstavljalo je najobicniji divljacki atak koji se mogao obrusiti na jedan grad i na jedan narod, samo ako je nosen besprimernom mrznjom. S obzirom da je jugoslovenska PVO ubrzo ucutkana, kao i avijacija, Nijemci su se bez ikakvog straha izivljavali, kao na kakvoj vojnoj vjezbi, u gadjanju nebranjenih ciljeva, ne stedeci cak ni najbitnije dijelove civilne infrastrukture, kako je to bilo normalno za sve strane tokom Drugog svjetskog rata.
Tim bombardovanjem, u stvari, rijesen je cio rat, jer je vec prvog dana, sve sto je imalo bilo kakav takticko – strategijski karakter, i u vojnom i u civilnom pogledu, bilo razoreno i unisteno, tako da je drzava bila potpuno paralisana. Ima dokaza da su plakati o mobilizaciji, koja je proglasena tek 7. aprila, ljepljeni u nekim gradovima, kao u Sarajevu, tek 12. aprila.
Dezorganizacija je bila takva, da niko nije znao dokle su Nijemci stigli, a vlada nije znala cak ni da je kapitulacija potpisana. Simovic je na nekoliko uzurbanih sjednica, sa kojih ne postoje ni zapisnici, lazno obavjestavao vladu o stanju na „frontu”, sve dok im nije bilo receno da hvataju put za Niksic, odakle ce se avionima prebaciti do Saveznika. Kakva je dezorganizacija bila, prava je enigma kako je i to sa avionima uspjelo, sem ako ih Nijemci nisu pustili da pobjegnu.
Patrijarh Gavrilo Dozic u svojim Memoarima tvrdi da se vise „mislilo na spasavanje vlade i svojih porodica, nego o spasavanju drzave i naroda”.
Akt o vojnoj kapitulaciji Jugoslavije, potpisan je 17. aprila 1941. Pre toga, vec 10. aprila u Zagrebu je proklamovana Nezavisna Drzava Hrvatska, a dan pre pocetka rata, 5. aprila, dva Slovenca, Kulovec i Krek, ministri u vladi Simovica, preko njemackog otpravnika poslova u Beogradu, trazili su od njemackog Rajha, „posto je njima njihova zemlja preca negoli jugoslovenska drzava”, da Slovenija dobije ili samostalnost ili da budu u sastavu sa Hrvatskom.

Narodnooslobodilacka vojska

Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije su bili najveći pokret otpora protiv sila Osovina na Balkanu tokom Drugog svetskog rata.
Partizanske odrede je formirala i predvodila Komunistička partija Jugoslavije (KPJ) na čelu sa Josipom Brozom Titom. KPJ je počela da se priprema za borbu (i dolazak na vlast) odmah nakon invazije sila Osovine aprila 1941. Istaknuti partijski funkcioneri su postali vojni rukovodioci sa zadatkom da formiraju partizanske odrede.
Kratkotrajni Aprilski rat, komadanje Jugoslavije, stvaranje NDH i ostalih kvinslinških tvorevina, teror okupatora i ostalih kolaboracionista stvorili su raspoloženje kod naroda (prevashodno srpskog) da se okupatoru treba suprotstaviti. Politbiro CK KPJ je 4. jula 1941. godine donio odluku o početku oružane borbe. Ova odluka je inspirisana ulaskom SSSR-a u rat protiv Nemačke i angažovanjem glavnih Hitlerovih snaga na Istočnom frontu, kao i pozivom Kominterne svim porobljenim narodima Evrope da se uključe u rat protiv sila Osovine, kao najvećeg zla čovečanstva.
Prva partizanska jedinica je bio Sisački partizanski odred, zvanično osnovan blizu Siska 22. juna 1941. Ipak, razne vojne organizacije sa više ili manje veze sa KPJ su bile uključene u razna pružanja otpora silama osovine koji su izbili u područjima Jugoslavije naseljenim uglavnom Srbima nakon početka operacije Barbarosa. U Beogradu je osnovan Glavni štab partizanskih odreda Jugoslavije, a KPJ je zvanično odlučila da pokrene oružani ustanak 4. jula 1941, danom koji se kasnije slavio kao Dan borca - državni praznik SFRJ. 7. jula 1941, Valjevski partizanski odred je izvršio akciju u selu Bela Crkva u Rađevini. Taj dan se nakon oslobođenja slavio kad Dan ustanka u Srbiji.
U jesen 1941, partizani su osnovali Užičku republiku na oslobođenoj teritoriji u zapadnoj Srbiji. Novembra 1941, njemački vojnici su ponovo osvojili ovu teritoriju, dok je većina partizanskih snaga pobjeglo prema Bosni.
21. decembra 1941, partizani su u Rudu formirali Prvu proletersku brigadu - prvu regularnu jedinicu koja je mogla da dejstvuje izvan mesta gde je osnovana. 1942, te jedinice i partizanski odredi su se spojili u Narodnooslobodilačku vojsku (NOV) i Partizanske odrede Jugoslavije (POJ), a kasnije u Jugoslovensku armiju 1. marta 1945.
9. septembra 1942, partizani u Dalmaciji su osnovali prvu pomorsku jedinicu sastavljenu od ribarskih brodova, koja je postepeno prerasla u silu sposobnu da se mori sa italijanskom mornaricom i Krigsmarineom i da vrši složene amfibijske operacije.
Maja 1942, piloti dva aviona koji su pripadali ratnom vazduhoplovstvu NDH, Rudi Čajavec i Franjo Kluz, su prešli na stranu partizana u Bosni i kasnije se koristili svoje avione protiv snaga osovina. Iako je to kratko trajalo zbog nedostatka infrastrukture, ovo je bio prvi primer pokreta otpora koji je imao svoje vazduhopovstvo. Partizani su kasnije stekli stalno vazduhoplovstvo dobivši avione, opremu i vežbu od RAF 1944.

Prigodan skup danas u Jasenovcu obelezava dana proboja logorasa iz Jasenovca....*utkan je u slobodnu Hrvatsku..koja ide u Europu...*, mislim gospodja Jadranka izgovori...ako su zrtve utkane u slobodnu Hrvatsku na putu u Europu..onda je to saznjanje jezivo. *Zacin* svemu u tako izrecenoj tvrdnji je potpun...skup je otvoren himnom *Lijepa nasa domovino*, pod istom himnom su zrtve *utkane* u Jasenovac, u slobodnu Hrvatsku i Europu koju predvodi *partner* logora Jasenovac !!!!

Od samog pocetka ratnih konflikata svi antifasisticki pokreti nisu imali isti tretman. I pored ogromnog doprinosa pobedi nad fasizmom, rukovodstvo NOP-a moralo je uporno da se bori za istinu o Pokretu u svetskoj javnosti. Obelodanjivanju istine mnogo je doprinela radio-stanica *Slobodna Jugoslavija* koja je pod rukovodstvom Veljka Vlahovica od 11. novembra 1941. delovala na teritoriji Sovjetskog Saveza. U pogledu medjunarodne afirmacije NOB-a posebno znacajan bio je dolazak vojnih misija vodecih sila antihitlerovske koalicije, ali uprkos njihovim izvestajima, partizani su morali da cekaju trnutak kada ce interesi velikih sila poklopiti sa intersima naroda Jugoslavije. *Mozda nikada nijedan mali narod nije tako skupo dosao do toga da uvjeri svjetsku javnost da je krv koja je prolivena u Jugoslaviji njegova krv*, svojevremeno je izjavio Josip Broz Tito.

Nazalost, danas je *Slobodna Jugoslavija*...upotrebljena od strane pojedinca, veoma nekompetentnog sa svih aspekata gledanja. Umesto da nastavi tardiciju..prethodnika i tretira oslobodjenje Jugoslavije od istih i prosirenih bivsim saveznicima neprijateljima.., borbi za celovitost, suverenitet...Jugoslavije, pomenuta malenkost *STRIC* brka babe i zabe...*Slobodna Jugoslavija* nije bila glasilo KPJ, i ako je ona bila na vlasti. Pitanje Jugoslavije je jedno pitanje, a njeno politicko orijentisanje drugo pitanje. Jedno je sigurno..od 22.000.000 gradjana, savezu komunista i poreb NOB...i izgradnje pristupilo je 2.000.000 gradjana. Prema tome nemozemo da zatvaramo oci pred cinjenicama, statistikom, koja izmedju ostalog govori da je od 2.000.000 bilo oko 800.000 u Srbiji...koju jedan mali covek, jos manjeg znanja..kasapi zajedno sa bivsim i novopridoslim fasistima xxi veka. Bez obzira na vlasnistvo nemamo pravo da mirno gledamo zloupotrebu i izopacenje *slobodna jugoslavija*..dokle god se tako zove i poziva na Veljka Vlahovica, Tita, SKJ..itd..drug Stric, ne moze za 100 evra da to *peivatizuje*, deformise i dezavuise NOB svojim tumacenjima !!!